Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο- η ταινία που έκανε τον Χατζιδάκι τραγουδοποιός
Η ταινία, σε σενάριο/σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελάριου και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, παρουσιάστηκε το 1955 από την Κινηματογραφική εταιρεία ΦΙΝΟΣ FILM. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι σε αυτή την ταινία ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε εκτός από τη μουσική της και τα τραγούδια της σε στίχους Αλέκου Σακελάριου. Αυτή είναι η πρώτη φορά που ο Χατζιδάκις έγινε και τραγουδοποιός και συνθέτης της μουσικής μιας ταινίας. Τα τραγούδια είναι το "Γαρύφαλλο στ' αυτί", το "Είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω" και το "Φιλί σου είμαι μέλι". Ειδικά τα δύο πρώτα σημείωσαν μεγάλη επιτυχία και έγιναν γνωστά και αγαπητά από όλους τους Έλληνες. Το πρώτο έγινε και τίτλος δυο επιθεωρήσεων. "Γαρύφαλλο στ' αυτί" η μια και "...πονηριά στο μάτι" η άλλη επιθεώρηση. Η επιτυχία ήταν τέτοια που ο Φίνος έπεισε το Σακελλάριο να γυρίσει και τη συνέχεια της ταινίας με τίτλο "Λατέρνα, φτώχεια και Γαρύφαλλο".
Στο πρώτο μουσικοχορευτικό νούμερο της ταινίας που ακούγεται το τραγούδι "Γαρύφαλλο στο αυτί", το τραγουδούν και το χορεύουν δύο μάγκες (Βασίλης Αυλωνίτης και Μίμης Φωτόπουλος) με μια παρέα από τσιγγανοπούλες. Ο χορός τους θυμίζει το λαϊκό θέατρο και ως προς την αισθητική και ως προς το θέμα του. Το τραγούδι αυτής της σκηνής, η οποία εξελίσσεται στην ύπαιθρο, κατατάσσεται στο έντεχνο ελληνικό τραγούδι, με βαθιές καταβολές στο λαϊκό, το ρεμπέτικο και το δημοτικό τραγούδι. Η τολμηρή γλώσσα που χρησιμοποιεί ο στιχογράφος (Αλέκος Σακελλάριος) μας παραπέμπει στο ρεμπέτικο και την επιθεώρηση.
Φτάνοντας πια σε ένα χωριό της ελληνικής υπαίθρου οι δυο μάγκες που προσπαθούν να κερδίσουν το ψωμί τους με μια λατέρνα, δηλαδή με ένα ξεπερασμένο πια επάγγελμα που οι νέες μουσικές τάσεις και το γραμμόφωνο το είχαν καταδικάσει στην αφάνεια, βρίσκουν σε εξέλιξη το πανηγύρι της Παναγίας της Πλατανιώτισας. Εκεί βρίσκονται μπροστά στις παρέες των χωρικών, που γλεντούν στην ύπαιθρο γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι, πίνοντας και χορεύοντας. Για μια ακόμη φορά, προβάλλεται ο ελληνικός τρόπος διασκέδασης, ο οποίος έχει σαν βάση του το τραγούδι και το χορό. Πρόκειται για ένα ρεμπέτικο με λαϊκή αστική μορφή που συνέθεσε ο Μάνος Χατζιδάκις και τους στίχους έγραψε ο Αλέκος Σακελλάριος. Είναι το γνωστό "Είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω και θα πω και μια κουβέντα παραπάνω". Το τραγούδι σατιρίζει τον μάγκα της εποχής, τον σκληρό άντρα. Η ομάδα των χωρικών συμπληρώνει τη σάτιρα του σκληρού άντρα και, όταν αυτός μετά από ένα ζεϊμπέκικο, αντιμετωπίζει την δυναμική γυναίκα του που σχεδόν τον γελοιοποιεί, οι χωρικοί ξεσπούν στα γέλια. Στη σκηνή υποδηλώνεται φανερά ότι, σύμφωνα με τον αστικό κώδικα του ρεμπέτικου, ο άντρας είναι ο σκληρός ο μάγκας που θα πει και μια κουβέντα παραπάνω στην γυναίκα του. Σύμφωνα όμως με τη γνώμη των χωρικών η γυναίκα είναι η πιο δυναμική, η πιο αποφασιστική και αυτή που τελικά επιβάλλει τη γνώμη της. Ακόμη είναι εμφανής η προσέγγιση του αστικού κέντρου, της πόλης με το χωριό και σε άλλα στοιχεία πολιτισμού, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι το ρεμπέτικο αντικαθιστά στην διασκέδαση το δημοτικό τραγούδι και εξελίσσεται σε λαϊκό, αφού όλοι εκφράζονται με αυτό. Το γεγονός ότι γλεντούν όλοι μαζί εκφράζει την ανάγκη τους να διασκεδάσουν με απλά μέσα, ποτό και κυρίως τραγούδι και χορό, την αλληλεγγύη και την αγάπη τους για τη ζωή, έννοιες που μας θυμίζουν τις αξίες που κυριαρχούσαν στην μετά τον πόλεμο δεκαετία στην ελληνική κοινωνία.
Το έργο κινείται σε δυο παράλληλα πλάνα. Στο πρώτο κυριαρχούν οι δυο φτωχοί αλλά φιλότιμοι λατερνατζήδες και τονίζεται ιδιαίτερα ο λαϊκός πολιτισμός. Στο δεύτερο πλάνο έχουμε την εξέλιξη της αισθηματικής ιστορίας δύο νέων της Καίτης (Τζένη Καρέζη) με τον αγαπημένο της Δημήτρη (Αλέκος Αλεξανδράκης), η οποία μέχρι τώρα συναντούσε εμπόδια λόγω κοινωνικών και ταξικών διαφορών. Παράλληλα υποδηλώνεται ότι για να καταστεί δυνατή η άνοδος ενός νέου υπαλλήλου και η παρουσία του στην ανώτερη κοινωνική τάξη, εκτός από τις επαγγελματικές γνώσεις και την εργατικότητα, είναι απαραίτητο εφόδιο και ένας ανάλογος κοινωνικά γάμος. Η ιστορία της Καίτης και του Δημήτρη αποτελεί μια δεύτερη αναφορά της ταινίας στις αλλαγές στην συμπεριφορά των φύλων (δυναμική γυναίκα αδύναμος άντρας), που εμφανίζονται στην μεταπολεμική Ελλάδα στην εποχή της ανασυγκρότησης. Η ταινία ήρθε δεύτερη σε αριθμό εισιτηρίων για το έτος 1955 με πρώτη τη "Στέλλα" με τη Μελίνα Μερκούρη. Η ταινία θεωρείται ότι έχει αυθεντικότητα και αυτονομία και δεν υπάγεται σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία ταινιών, αλλά αποτελεί ένα κράμα μουσικής ηθογραφικής κωμωδίας, που έχει τις ρίζες της στην επιθεώρηση, το κωμειδύλλιο και το λαϊκό θέατρο, και αισθηματικής κωμωδίας.
Η ταινία, σε σενάριο/σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελάριου και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, παρουσιάστηκε το 1955 από την Κινηματογραφική εταιρεία ΦΙΝΟΣ FILM. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι σε αυτή την ταινία ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε εκτός από τη μουσική της και τα τραγούδια της σε στίχους Αλέκου Σακελάριου. Αυτή είναι η πρώτη φορά που ο Χατζιδάκις έγινε και τραγουδοποιός και συνθέτης της μουσικής μιας ταινίας. Τα τραγούδια είναι το "Γαρύφαλλο στ' αυτί", το "Είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω" και το "Φιλί σου είμαι μέλι". Ειδικά τα δύο πρώτα σημείωσαν μεγάλη επιτυχία και έγιναν γνωστά και αγαπητά από όλους τους Έλληνες. Το πρώτο έγινε και τίτλος δυο επιθεωρήσεων. "Γαρύφαλλο στ' αυτί" η μια και "...πονηριά στο μάτι" η άλλη επιθεώρηση. Η επιτυχία ήταν τέτοια που ο Φίνος έπεισε το Σακελλάριο να γυρίσει και τη συνέχεια της ταινίας με τίτλο "Λατέρνα, φτώχεια και Γαρύφαλλο".
Στο πρώτο μουσικοχορευτικό νούμερο της ταινίας που ακούγεται το τραγούδι "Γαρύφαλλο στο αυτί", το τραγουδούν και το χορεύουν δύο μάγκες (Βασίλης Αυλωνίτης και Μίμης Φωτόπουλος) με μια παρέα από τσιγγανοπούλες. Ο χορός τους θυμίζει το λαϊκό θέατρο και ως προς την αισθητική και ως προς το θέμα του. Το τραγούδι αυτής της σκηνής, η οποία εξελίσσεται στην ύπαιθρο, κατατάσσεται στο έντεχνο ελληνικό τραγούδι, με βαθιές καταβολές στο λαϊκό, το ρεμπέτικο και το δημοτικό τραγούδι. Η τολμηρή γλώσσα που χρησιμοποιεί ο στιχογράφος (Αλέκος Σακελλάριος) μας παραπέμπει στο ρεμπέτικο και την επιθεώρηση.
Φτάνοντας πια σε ένα χωριό της ελληνικής υπαίθρου οι δυο μάγκες που προσπαθούν να κερδίσουν το ψωμί τους με μια λατέρνα, δηλαδή με ένα ξεπερασμένο πια επάγγελμα που οι νέες μουσικές τάσεις και το γραμμόφωνο το είχαν καταδικάσει στην αφάνεια, βρίσκουν σε εξέλιξη το πανηγύρι της Παναγίας της Πλατανιώτισας. Εκεί βρίσκονται μπροστά στις παρέες των χωρικών, που γλεντούν στην ύπαιθρο γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι, πίνοντας και χορεύοντας. Για μια ακόμη φορά, προβάλλεται ο ελληνικός τρόπος διασκέδασης, ο οποίος έχει σαν βάση του το τραγούδι και το χορό. Πρόκειται για ένα ρεμπέτικο με λαϊκή αστική μορφή που συνέθεσε ο Μάνος Χατζιδάκις και τους στίχους έγραψε ο Αλέκος Σακελλάριος. Είναι το γνωστό "Είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω και θα πω και μια κουβέντα παραπάνω". Το τραγούδι σατιρίζει τον μάγκα της εποχής, τον σκληρό άντρα. Η ομάδα των χωρικών συμπληρώνει τη σάτιρα του σκληρού άντρα και, όταν αυτός μετά από ένα ζεϊμπέκικο, αντιμετωπίζει την δυναμική γυναίκα του που σχεδόν τον γελοιοποιεί, οι χωρικοί ξεσπούν στα γέλια. Στη σκηνή υποδηλώνεται φανερά ότι, σύμφωνα με τον αστικό κώδικα του ρεμπέτικου, ο άντρας είναι ο σκληρός ο μάγκας που θα πει και μια κουβέντα παραπάνω στην γυναίκα του. Σύμφωνα όμως με τη γνώμη των χωρικών η γυναίκα είναι η πιο δυναμική, η πιο αποφασιστική και αυτή που τελικά επιβάλλει τη γνώμη της. Ακόμη είναι εμφανής η προσέγγιση του αστικού κέντρου, της πόλης με το χωριό και σε άλλα στοιχεία πολιτισμού, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι το ρεμπέτικο αντικαθιστά στην διασκέδαση το δημοτικό τραγούδι και εξελίσσεται σε λαϊκό, αφού όλοι εκφράζονται με αυτό. Το γεγονός ότι γλεντούν όλοι μαζί εκφράζει την ανάγκη τους να διασκεδάσουν με απλά μέσα, ποτό και κυρίως τραγούδι και χορό, την αλληλεγγύη και την αγάπη τους για τη ζωή, έννοιες που μας θυμίζουν τις αξίες που κυριαρχούσαν στην μετά τον πόλεμο δεκαετία στην ελληνική κοινωνία.
Το έργο κινείται σε δυο παράλληλα πλάνα. Στο πρώτο κυριαρχούν οι δυο φτωχοί αλλά φιλότιμοι λατερνατζήδες και τονίζεται ιδιαίτερα ο λαϊκός πολιτισμός. Στο δεύτερο πλάνο έχουμε την εξέλιξη της αισθηματικής ιστορίας δύο νέων της Καίτης (Τζένη Καρέζη) με τον αγαπημένο της Δημήτρη (Αλέκος Αλεξανδράκης), η οποία μέχρι τώρα συναντούσε εμπόδια λόγω κοινωνικών και ταξικών διαφορών. Παράλληλα υποδηλώνεται ότι για να καταστεί δυνατή η άνοδος ενός νέου υπαλλήλου και η παρουσία του στην ανώτερη κοινωνική τάξη, εκτός από τις επαγγελματικές γνώσεις και την εργατικότητα, είναι απαραίτητο εφόδιο και ένας ανάλογος κοινωνικά γάμος. Η ιστορία της Καίτης και του Δημήτρη αποτελεί μια δεύτερη αναφορά της ταινίας στις αλλαγές στην συμπεριφορά των φύλων (δυναμική γυναίκα αδύναμος άντρας), που εμφανίζονται στην μεταπολεμική Ελλάδα στην εποχή της ανασυγκρότησης. Η ταινία ήρθε δεύτερη σε αριθμό εισιτηρίων για το έτος 1955 με πρώτη τη "Στέλλα" με τη Μελίνα Μερκούρη. Η ταινία θεωρείται ότι έχει αυθεντικότητα και αυτονομία και δεν υπάγεται σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία ταινιών, αλλά αποτελεί ένα κράμα μουσικής ηθογραφικής κωμωδίας, που έχει τις ρίζες της στην επιθεώρηση, το κωμειδύλλιο και το λαϊκό θέατρο, και αισθηματικής κωμωδίας.
Πηγές: Παπαδημητρίου Λυδία (2009), Το Ελληνικό Κινηματογραφικό Μιούζικαλ, Αθήνα: Παπαζήση
http://www.greektenies.com/plerophories/plerophories/laterna-phtokheia-kai-philotimo.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου